Welvaart in de Nieuwe Nutszone

Laatst geactualiseerd in 2007

De innovatieve infra- en organisatiestructuren van Nieuwe Nuts kunnen zich ontwikkelen tot aparte zone’s: de Nieuwe Nutszones. In deze zone’s zijn de huishoudens en bedrijven gezamenlijk mede-eigenaar van de voorzieningen waarop ze zijn aangesloten. Dit geeft een speciale identiteit aan het gebied en biedt aanknopingspunten voor extra betrokkenheid van de bewoners. Het geeft ook mogelijkheden voor afbakening van de kring van personen voor wie passende financiële arrangementen gelden, die de duurzaamheid maximaal kunnen stimuleren.

Gereglementeerde eigendom

De instrumenten die het Nederlandse recht hiervoor biedt zijn verre van ideaal. Ze leveren ofwel teveel onzekerheid (mandeligheid en coöperatie) of onnodige overhead (VvE) (i). In de literatuur wordt al langer gepleit voor de mogelijkheid van gereglementeerde eigendom (ii). Hierin worden de spelregels rondom het bezit van woon- of bedrijfsruimte op een bepaalde locatie, centraal en eenduidig vastgelegd. Tegelijkertijd wordt voorzien in een regeling van het beheer, waarbij de bewoners zeggenschap hebben.

Home owners association

Een voorbeeld van gereglementeerde eigendom is te vinden in de VS. Dit in de vorm van de ‘home owners association’ (HOA) in combinatie met de ‘declaration’. Alle huiseigenaren in de wijk zijn automatisch lid van de HOA. De HOA beheert de wijk inclusief alle voorzieningen die onder het beheer vallen (iii). Kopers weten waar ze aan toe zijn via de ‘declaration’ die hoort bij de wijk en de woning. De bewoners kunnen - via de HOA - de declaration zelf aanpassen. De HOA is te vergelijken met een VvE, maar dan niet geënt op één gebouw, maar op een wijk. De declaration is te vergelijken met een bestemmingsplan, dat echter veel gedetailleerder bestemming en gebruik kan regelen, en dat bovendien niet door de gemeente, maar door de bewoners zelf wordt aangepast. Amerikaanse Staten hebben voorzien in regels waaraan de HOA’s zich hebben te houden en wat wel en niet in de declaration geregeld kan worden.

Nieuwe Nutszones als rolmodel

Het Amerikaanse vermogensrechtelijke model is sterk gericht op eigendom en eigenaren. In een Nederlandse regeling zou ook aandacht kunnen worden gegeven aan zeggenschap van andere belanghebbenden, zoals huurders. In voorbeeldprojecten voor bewonersparticipatie (iv) wordt daartoe veelal gebruik gemaakt van een combinatie van een bewonersvereniging en mandeligheid (v). De bewonersvereniging beheert daarbij de mandeligheid (bijvoorbeeld een parkeervoorziening of praathuis) waardoor ook anderen dan eigenaren, met name huurders, zeggenschap kunnen krijgen over de gemeenschappelijke elementen in het project. In de Nederlandse rechtspraktijk is het vooralsnog behelpen met stapeling van juridische figuren. Een handzamer rechtsfiguur voor ‘gereglementeerde eigendom’ zou hierin veel vooruitgang kunnen brengen. Nieuwe Nutszone’s verschaffen uitstekende cases aan de hand waarvan een dergelijke rechtsfiguur kan worden gemodelleerd. Zeker wanneer naast woningeigenaren ook huurders kunnen participeren.

Aandeel in het Nieuwe Nutsbedrijf

Uitgangspunt voor Nieuwe Nuts is dat zeggenschap en belang bij de nutsvoorziening gelijk opgaan. Vandaar de juridische koppeling van het Nieuwe Nutsbedrijf met het gebate vastgoed en de betrokken kleinverbruikers. Toch kan daarnaast ook behoefte bestaan aan financieringscomponenten die niet aan het vastgoed gebonden zijn, maar wel extra aantrekkelijk zijn voor de verbruikers. Bijvoorbeeld: kopers van woningen krijgen de mogelijkheid om aandelen te kopen in het eigen Nieuwe Nutsbedrijf. Winsten worden via tariefreducties of dividend weer aan de bewoners uitgekeerd. Wellicht kan dit ook worden gestructureerd als een groene belegging.

Lokaal geldstelsel

Met financiële participatieconstructies kunnen meer draagkrachtige huishoudens verdergaand participeren in het Nieuwe Nutsbedrijf, en daarvan ook in de vorm van winstdeling of kostenreductie de vruchten plukken. Voor minder draagkrachtigen zijn er echter ook manieren denkbaar om extra voordeel te behalen. Daarvoor kan een lokaal geldstelsel worden aangewend. In plaats van geld kunnen mensen dan tijd en inzet bijdragen aan het Nieuwe Nutsbedrijf, zoals onderhoud van Nieuwe Nutsnatuur en hulp bij inzameling en scheiding van reststromen (vi).

Juridische belemmeringen

Hier liggen wel juridische complicaties. Structurele inzet van personen voor inzameling en scheiding van reststromen kan worden uitgelegd als arbeidsrelatie. Er mag dan niet in natura worden betaald en voorzover dat wel mag moeten in euro’s belastingen en premies worden afgedragen. Daarmee wordt euroliquiditeit toch weer de schaarse factor en blijft arbeidspotentieel onbenut. Dit gaat ten koste van welvaart en duurzaamheid. Daarom ligt hier een taak voor de wetgever om vrijwillige inzet en beloning in natura binnen Nieuwe Nutszone’s mogelijk te maken.

Ieder een Nieuwe Nuts-rekening

Transacties in natura kunnen in de Nieuwe Nutszone worden geadministreerd via een lokale ruileenheid (NN-geld). Alle ingezetenen van de Nieuwe Nutszone krijgen een NN-rekening en kunnen onderling en met de centrale organisatie verrekenen. Met een dergelijk stelsel kan worden gestuurd op ieders maatschappelijke inzet binnen de Nutszone. Zo kan de een bijvoorbeeld een beroep doen op de ander om glas naar de glasbak te brengen. Mensen die wel tijd maar geen euro’s hebben, zouden zelfs hun euroverplichtingen kunnen voldoen door dienstverlening aan andere huishoudens. Dat levert een krachtig middel tegen schuld en armoede.

Lokale waardecreatie en hoger welvaartsniveau

Een uitgebreide Nieuwe Nutszone met interne rekeneenheid geeft extra mogelijkheden tot lokale waardecreatie. Te denken valt aan zelf beheerde en onderhouden speeltuinen en kinderboerderijen, en aan verfraaiing en ornamentering van de omgeving. Ook duurzame bosbouw kan een onderdeel van de nutsvoorziening worden. De mogelijkheden nemen toe naarmate euroliquiditeit een minder beperkende factor wordt. De lokale wensen, inzet en capaciteiten staan dan aan de basis van het plaatselijke welvaartsniveau.

Fiscale belemmeringen

Belastingen, premies en heffingen blijven zorgen voor een substantiële eurobehoefte binnen de Nieuwe Nutszone. Die belastingen treffen ook de in NN-geld afgehandelde transacties. Onderstaand een overzicht van een aantal relevante Rijksbelastingen en hun relatie tot het NN-geldsysteem( vii). De beperkingen die belastingen in euro’s opleggen aan duurzaamheid en waardecreatie, kunnen binnen het NN-geldstelsel gelukkig gedeeltelijk worden gecompenseerd. Dit door van alle ingezetenen een component van de nutsvergoedingen in NN-geld te vragen (viii).

Overzicht van een aantal relevante Rijksbelastingen en hun relatie tot het NN-geldsysteem

Belastingen en wisselkoersen

De inkomsten-, winst- en omzetgerelateerde belastingen zijn en blijven de verantwoordelijkheid van degene die de inkomsten, winst en omzet geniet. Omrekening van de lokale rekeneenheid naar de euro is daarbij een aandachtspunt. Een vaste wisselkoers maakt het NN-geld vatbaar voor externe inflatie en instabiliteit. Een vrije wisselkoers vergt een systeem voor waardebepaling.

Heffing in Nieuwe Nutsgeld

De inwisselbaarheid van euro en NN-geld is niet alleen rekenkundig nodig wegens de belastingen. Het is ook een toegevoegde waarde voor het interne ruilsysteem. Huishoudens die niet in natura willen bijdragen, maar wel gebruik willen maken van de onderlinge dienstverlening, kunnen dan NN-geld kopen voor euro’s. Door een heffing in NN-geld in te stellen, moeten ze dat zelfs doen. Hierdoor ontstaat er een eurostroom richting de personen die veel bijdragen in natura. Hiermee kunnen deze hun eurobelastingen betalen. Dit draagt dus bij aan de opheffing van (plaatselijke) euroschaarste. Het is bovendien de sleutel tot opheffing van de fiscale belemmeringen voor een extra welvaart creërend NN-geldsysteem. 

Belastingen op milieugrondslag

Speciale aandacht verdienen de belastingen op milieugrondslag, zoals belasting op energie, leidingwater en afvalstoffen. Deze hebben als oogmerk om milieuschade te beperken. Binnen de Nieuwe Nutszone werken ze echter averechts: ze trekken euro’s uit een systeem dat zich er nu juist op richt om milieuschade te voorkomen. Een heroverweging van de milieubelastingen voor Nieuwe Nutszones is op zijn plaats (x). In ieder geval zouden lokale kringlopen die niet vervuilen en met duurzame hulpbronnen werken vrijgesteld moeten worden van deze belastingen. Een oplossingsrichting is om de Nieuwe Nutszone als eindverbruiker te zien. De milieubelastingen worden dan geheven door de externe leveranciers en afnemers van de Nieuwe Nutszone. De interne kringlopen en lokale duurzame bronnen blijven onbelast.

Een rechtvaardige en welvarende wereld

Met de juiste instrumenten kunnen Nieuwe Nutszones alle ingezetenen mogelijkheden bieden om naar vermogen aan de lokale welvaart bij te dragen. De een doet het met geld en de ander met persoonlijke inzet van kennis, ervaring en tijd. De georganiseerde inzet bouwt zo extra welvaart op. Brede participatie en de onderlinge transactiesystemen zorgen bovendien voor een goede verdeling van die welvaart. Zo is Nieuwe Nuts niet alleen instrumenteel bij verduurzaming van nutsvoorzieningen. Het draagt ook bij aan een rechtvaardige en welvarende wereld.