Fondsvorming en risicokapitaal

Laatst geactualiseerd in 2007

Algemene nutsvoorzieningen leveren een voorspelbare en constante kasstroom. Daarmee zijn ze goed te financieren. Bovendien leveren de aansluitbijdragen een stevige basis voor het eigen vermogen. Hoewel de investeringen groot zijn vergt het starten van een Nieuw Nutsbedrijf dus slechts beperkt eigen vermogen van de oprichter(s). De nadruk kan worden gelegd op competentie, ondernemerschap, duurzaamheid en organisatietalent. Toch blijkt in de praktijk de kredietwaardigheid van de oprichter(s) een doorslaggevende rol te spelen. Dit komt vooral door de gewenste zekerheden tegen onvoorziene omstandigheden. Het aantal partijen dat die zekerheid kan bieden is echter beperkt. Ruwweg valt te kijken naar de overheid en naar grote kapitaalkrachtige ondernemingen en fondsen.

Soorten geld. Geld is geen commodity maar een abstracte macht, die bestaat bij de gratie van afspraken. Voorzover geld er is in ‘soorten en maten’ heeft dat te maken met de motieven van de bezitter die zijn vermogen beschikbaar stelt. De een stelt vermogen beschikbaar met het doel om meer vermogen te vergaren (koud geld). De ander doet het om een bepaald resultaat te bereiken (warm geld).

Warm en koud geld
Warm geld is te vinden bij natuurlijke personen, maatschappelijke organisaties en doelvermogen. Deze kunnen hun vermogen aanwenden om een zekere kwaliteit te bereiken (geld als middel). Grote ondernemingen opereren meer in de sfeer van ‘koud geld’. Hier geldt de dominante maatstaf van rendement op geïnvesteerd vermogen. Het resultaat dat wordt nagestreefd betreft vooral de kwantiteit van de vermogensgroei (geld als doel).

De aard en herkomst van het geld is bepalend voor de zeggenschap over de gefinancierde waarden en de wijze waarop deze wordt ingezet.

Kredietwaardigheid vs marktwerking; een marktimperfectie

Europa wil dat de overheid haar kredietwaardigheid niet aanwendt voor zaken die door ‘de markt’ kunnen worden gedaan; overheden mogen de concurrentie niet vervalsen. Feitelijk zijn het dan alleen de kapitaalkrachtige ondernemingen en fondsen die nutsvoorzieningen van de grond kunnen trekken. Het grote belang dat men toekent aan kredietwaardigheid in de gunning van nutsvoorzieningen staat echter in de weg aan echte marktwerking (vrije toetreding en prijsvorming) en innovatie. Er is hier sprake van een marktimperfectie die correctie behoeft.

Nieuw Nuts Waarborgfonds

Een mogelijke oplossing ligt in de vorming van het Nieuwe Nuts Waarborgfonds. Dit fonds geeft garanties tegen een faillissement van Nieuwe Nutsbedrijven en discontinuering van de dienstverlening. Het vrijwaart overheden van de risico’s en maakt hen minder kopschuw om daadwerkelijke marktwerking op de nutsmarkt te stimuleren. Garantieverlening uit het fonds gaat gepaard met normstelling voor en toezicht op het Nieuwe Nutsbedrijf. Dit garandeert een hoge kwaliteit. Bij wanbeleid worden moeders en bestuurders aansprakelijk. Zo kan eventuele ondermijning van Nieuwe Nutsbedrijven en het Waarborgfonds worden tegen gegaan.

Zekerheidsrechten

Als mogelijke tegenprestatie voor garanties vanuit het Waarborgfonds kunnen zekerheidsrechten worden gegeven op de nutsinfrastructuren, zodat deze bij faillissement aan het fonds toevallen. Aldus wordt speculatie rondom de harde waarden, met name de vitale installaties en infrastructuren, ontmoedigd en bij voorkeur onmogelijk gemaakt.
De normstelling vanuit het fonds, opgelegd aan Nieuwe Nutsbedrijven, biedt een waarborg voor bescherming van belangen en zeggenschap van degenen die afhankelijk zijn van het nutssysteem. Dat ontlast overheden verder van specialistisch toezicht op het doen en laten van de Nieuwe Nutsbedrijven.

De ideale constructie

Al met al levert deze constructie een volwaardig en beter alternatief dan alle huidige initiatieven voor liberalisering, privatisering of juist nationalisering, zoals die nu circuleren rondom de nutsvoorzieningen. Het levert echte marktwerking, betere belangenbehartiging van (klein-)verbruikers en een krachtige stimulans voor innovatie.

Snelle verduurzaming en stabiliteit

De toelating tot het Nieuwe Nuts Waarborgfonds maakt het voor Nieuwe Nutsbedrijven goedkoper om geld te lenen, waarmee het nog weer makkelijker wordt om Nieuwe Nutsbedrijven op te starten. Garanties zouden ook kunnen worden ingezet om de participaties binnen de kring van direct belanghebbenden te houden (zie 'levensloop').

Woningcorporaties als voorbeeld

Nieuw is de waarborgconstructie niet. Ze is vergelijkbaar met de constructie die in Nederland een grote verscheidenheid aan woningcorporaties heeft helpen ontstaan. Dit heeft geleid tot opbouw van groot maatschappelijk kapitaal, dat nu aangewend wordt om imperfecties van de ruimtelijke planning en bouwproductie te verhelpen. Denk hierbij aan de huisvesting van een groot deel van de bevolking, de toonaangevende experimenten met duurzame nutsvoorzieningen en de aanpak van probleemwijken.

Financiering van het waarborgfonds

Het Waarborgfonds zou initieel kunnen worden gevoed vanuit innovatie- en duurzaamheidsbudgetten. Voor het overige moet het zichzelf bedruipen. Een ‘solidariteitsheffing’ over Nieuwe Nutsdiensten (zie het slot van hoofdstuk 15) zou een vaste inkomstenbron kunnen zijn. Het Waarborgfonds helpt vervolgens om weer Nieuwe Nutsbedrijven op te bouwen. Deze verwerven kennis en ontwikkelen technieken die binnen en buiten Nieuwe Nutszones kunnen bijdragen aan verduurzaming en verbetering van voorzieningen.

Tijdelijke transitiefondsen

Het Nieuwe Nutswaarborgfonds heeft een permanent karakter. Voor een overgangsperiode kunnen tijdelijke fondsen echter ook nuttig zijn. Daarbij valt te denken aan een Nieuwe Nuts Innovatie- en Synchronisatiefonds (zie ook 'Innovatie in de Nieuwe Nutszone'). Het Innovatiefonds is dan bedoeld om belemmeringen weg te nemen, zoals langlopende concessies en niet-afgeschreven doch verouderde installaties. Het Synchronisatiefonds is erop gericht om risico’s te beheersen, die kunnen ontstaan wanneer onderling afhankelijke projecten niet volgens planning verlopen. Naarmate Nieuwe Nuts ingeburgerd raakt moeten de voorzieningen die met de tijdelijke fondsen worden geboden, in de normale werkwijzen worden ingecalculeerd. Permanente beschikbaarheid van deze fondsen zou een verkeerde uitwerking op de markt hebben. Deze fondsen moeten op termijn dan ook worden geliquideerd, en eventueel opgaan in het algemene Nieuwe Nutswaarborgfonds.   

* Naarmate de voordelen van Nieuwe Nuts in de praktijk zijn aangetoond zal bij het aangaan van contracten en het doen van investeringen reeds rekening worden gehouden met de Nieuwe Nutsmogelijkheden. Ontbinding en afkoop van contracten zal dan niet meer nodig zijn.

** Nadat de voordelen van Nieuwe Nuts in de praktijk zijn aangetoond en calculeerbaar worden moeten de risico’s die met dit fonds worden gedekt in de normale Nieuwe Nuts- en grondexploitatie worden gebracht.

Overzicht van voorgestelde tijdelijke en permanente Nieuwe Nutsfondsen. 

Financiele instrumenten

In aanvulling op het Waarborgfonds zijn er uiteraard nog andere arrangementen denkbaar die de financiering van Nieuwe Nutsvoorzieningen vereenvoudigen. Zo is Nieuwe Nuts op zich ook geschikt als groene belegging. Daarbij moet wel worden gelet op de congruentie van financiële en reële belangen. Nieuwe Nuts beoogt het bedrijf en de eigendom van de infrastructuur en installaties in handen van de direct belanghebbenden te houden. De harde onderliggende waarden zijn hierdoor incourant. Aandelenparticipaties worden niet aan derden verstrekt. Voor buitenstaanders met louter financieel belang moeten andere arrangementen worden ontwikkeld. Hiervoor zouden Nieuwe Nuts obligatieleningen en -fondsen kunnen worden ingezet. 

Groene en zekere belegging

Beleggers - buiten de kring van direct belanghebbenden - zouden zo een bijdrage kunnen leveren aan versnelde verduurzaming van de leefomgeving. Tegelijkertijd weten ze hun geld op een veilige en groene manier belegd. Specifieke voordelen van deze belegging zijn een gematigd risicoprofiel, een lange levensduur, fiscale voordelen wegens groene belegging en een constante inkomstenstroom. De belegging heeft bovendien een geringe correlatie met de ontwikkelingen in andere beleggingscategorieën, zeker naarmate het aandeel ‘duurzaam’ in de gebruikte hulpbronnen toeneemt. 

Gestructureerd beleggingsproduct

Wanneer het puur gaat om financiële belegging is het wel raadzaam projecten te bundelen in een gestructureerd beleggingsproduct. Bij belegging in individuele Nieuwe Nutsprojecten is  sprake van een lage liquiditeit en onvoorspelbare waardeontwikkeling van de nutsinfrastructuur. Ook de transactiekosten zouden onevenredig hoog kunnen worden. Uiteraard spelen bij individuele Nieuwe Nutsprojecten ook bijzondere risico’s wegens toepassing van nieuwe technologieën en grote afhankelijkheid van overheidsbeleid.

Risicoprofiel

Bij investeringen in Nieuwe Nutstechnieken zijn mogelijk grote winsten te maken. Doorbraaktechnieken kunnen immers bestaande markten veroveren, oude monopolies omverwerpen en nieuwe markten creëren. Het gaat hier om risicovolle investeringen die echter grote potenties beloven. Investering in mandjes van Nieuwe Nutsprojecten hebben daarentegen een veel gematigder risicoprofiel. Naar verwachting kennen ze een stabiel maar gematigd rendement.

De nutsvoorziening staat voorop

De motivatie voor investering in Nieuwe Nutszones moet gedeeltelijk worden gevonden in intentionele elementen die te maken hebben met het doel van de investering. Beleggingsconstructies rond Nieuwe Nuts worden dan ook gekenmerkt door een direct belang bij de Nieuwe Nutsinfrastructuur of het ‘groene karakter’ van de belegging.  Belastingfaciliteten - zoals voordelen voor groene beleggingen - kunnen ertoe bijdragen dat het ‘groene karakter’ alsnog samen gaat met een louter financiële motivatie. Voor Nieuwe Nuts is dat echter niet het uitgangspunt. Nieuwe Nuts dient primair de nutsvoorziening en niet het rendement van buitenstaanders.

Conclusies

De financiering van Nieuwe Nutsvoorzieningen is geheel niet problematisch. Wel zijn er imperfecties in de marktordening die met waarborgfondsen kunnen worden opgelost. Ook zijn er constructies te ontwerpen waarbij Nieuwe Nutsvoorzieningen worden gefinancierd met ‘warm kapitaal’. Dat maakt binnen de Nieuwe Nutszones de handen vrij om de aandacht te richten op de doelstellingen van Nieuwe Nuts: hoogwaardige nutsvoorzieningen met minimale milieuimpact. Hoe daarbij bovendien nog extra welvaartsrendement valt te genereren wordt in de laatste paragrafen uiteen gezet (zie Maatschappelijk kapitaal en Welvaart in de Nieuwe Nutszone).