Duurzaamheid als sturend principe

Laatst geactualiseerd in 2007

De ruimtelijke ordening maakt veel gebruik van scheidingen: stad en land; rood en groen; wonen en werken. Ze worden niet alleen onderscheiden maar ook ruimtelijk van elkaar gescheiden. Nieuwe Nuts legt hier een nieuw accent. Het stelt juist het vlechtwerk van lokale functies centraal. Het zoekt een dynamiek van vraag en aanbod en manieren waarop lokale functies elkaar kunnen aanvullen en versterken. Energie- en massabalans zijn daarbij sturende principes. Ook de organisatievraagstukken krijgen al vroeg in het proces de aandacht.

Bij ruimtelijke ontwikkeling worden gebieden opgesplitst. Ruimtelijke functies worden gescheiden en als afzonderlijke projecten ontwikkeld. De natuurlijke betrekking tussen functies gaat zo verloren en kansen voor duurzaamheid worden gemist. Bij Nieuwe Nuts worden verschillende ruimtelijke functies juist op elkaar betrokken. Dat vraagt een integrale planning en organisatie van de synergie. 

Verbindend proces

InnovatieNetwerk heeft de vervlechting van ruimtelijke functies tot thema gemaakt met concepten als Agropolis (i) en de Zonneterp (ii). Deze betrekken stad en land functioneel op elkaar, met als resultaat duurzame kringlopen voor energie, voedsel en water. Toegepast in de praktijk levert dit een verdere vervlechting op van functies en de inzet van lokaal ondernemerschap. Zo ontstaan verbindingen tussen locaties, functies en partijen. Ruimtelijke orkestratie wordt daarmee een proces van verkenning, uitwisseling en samenwerking. Een verbindend proces dat traditionele plan-, kavel- en organisatiegrenzen overschrijdt.

Dit proces geeft nieuwe dimensies aan de ruimtelijke planning. Het potentieel van het gebied en haar (toekomstige) bewoners moet worden gekend en begrepen. Vanuit de mogelijkheden worden nieuwe samenwerkingen gezocht. Het volstaat daarbij niet om alleen de technische of ruimtelijke mogelijkheid te schetsen. De samenwerking moet ook worden georganiseerd: partijen samengebracht, belangen afgestemd en Nieuwe Nutsvoorzieningen ontworpen. Dit alles gaat vooraf aan feitelijke realisatie van enig bouw- of bestemmingsplan.

Bij Nieuwe Nuts wordt gebiedsbestemming niet alleen gebruikt om functies te onderscheiden, maar vooral ook om ze onderling te verbinden. Het ontwikkelingsproces, de infrastructuur en de organisatie daarvan worden dan afgestemd op de beoogde functies en de betrokken belangen en partijen, waaraan de bestemming dienstbaar is. 

Initiatiefnemers

De voorfase wint derhalve aan belang. Eerst zullen mogelijkheden moeten worden verkend. Het gaat daarbij om techniek, aanwezige partijen, belangen, te betrekken derden en organisatiestrategie. In Waddinxveen heeft de tuinbouwsector het voortouw genomen door kansen te verkennen, partijen bijeen te brengen en structuur aan de onderlinge samenwerking te geven. In het Westland blijkt de gemeente een belangrijke draaischijf voor de matching van mogelijkheden en lokaal ondernemerschap (iii). Ze doet dit vooral door belangstelling te tonen voor nutsdiensten vanuit de glastuinbouw. Daarbij is ze ontvankelijk voor serieuze initiatiefnemers en verstrekt ze informatie over voorgenomen plannen, opdat initiatienemers hierop kunnen voorsorteren.

Voorstellen van initiatiefnemers zullen aan basale eisen moeten voldoen. Nieuwe Nutsvoorzieningen moeten veilig, betrouwbaar, duurzaam en betaalbaar zijn. Ook voor langere termijn moet de continuïteit zijn geborgd.

Gezamenlijk investeren

Als de mogelijkheid geboden wordt om duurzame Nieuwe Nutsvoorzieningen te creëren, dan blijken techniek en ondernemerschap niet de beperkende factoren. Zij creëren juist de mogelijkheden en bedienen graag de aanwezige vraag. Meer aandacht vragen de betrokken belangen, het proces en de organisatie. Verschillende partijen zullen over de grenzen van hun normale werkwijze heen moeten kijken. Projectontwikkelaars moeten bereid zijn om de woningen aan de bijzondere omstandigheden aan te passen. Nutsproducenten (iv) moeten wellicht uitbreiden en hun bedrijfsprocessen aanpassen. Samenwerkende partijen moeten gezamenlijk investeren om de haalbaarheid van beoogde voorzieningen te onderzoeken. Dit gebeurt in een fase waarin nog veel onzeker is.

Het Nieuwe Nutswaarborgfonds

Grote bouwprojecten worden gefaseerd uitgevoerd. De totale ontwikkeling kan jaren in beslag nemen. Het kan lang duren voordat er voldoende massa is bereikt die de aanleg van Nieuwe Nutsvoorzieningen rechtvaardigt. Tegenover investeringen moet ook omzet staan en verschillende partijen moeten gecoördineerd investeren. Hier ontstaat gevoelige afhankelijkheid. Grote nutsbedrijven kunnen de risico’s van verkeerde timing overleven. Lokaal MKB kan er echter aan ten onder gaan. Marktomstandigheden en formele procedures brengen onzekerheden in de ontwikkeling waar rekening mee moet worden gehouden. Vorming van een waarborgfonds kan hierbij nuttig zijn. Risico’s van haperingen in de fasering worden dan overkomelijk, bijvoorbeeld door omzetgarantie voor anticiperende investeringen. In tabel 16 (hoofdstuk 16) wordt dit fonds nader gespecificeerd, onder de noemer ‘Synchronisatiefonds’. 

Meervoudig ruimtegebruik

Nieuwe Nuts vraagt een integraal ontwerp van de ruimte en leidt tot meervoudig ruimtegebruik. De biomassa die binnen een straal van ca 7-9 km groeit kan circa tweeduizend woningen van elektriciteit voorzien (v). Aangevuld met zon, wind en reststromen kan zo lokaal een duurzame zelfvoorziening worden bereikt. Dezelfde vierkante meter krijgt meerdere functies zoals ruimte voor waterberging gecombineerd met oogst van aquatische biomassa. Meervoudig ruimtegebruik kan ertoe leiden dat woningen in lagere dichtheden worden gebouwd. Zo wordt de leefomgeving aantrekkelijker en wordt het vastgoed meer waard. De uitdaging is dan niet om zo weinig mogelijk vierkante meters land te gebruiken maar om het land zo hoogwaardig mogelijk in te richten. Dat kan worden bereikt door groen en rood niet te scheiden maar er duurzame vlechtwerken van te maken. Integraal ontwerp van verschillende functies (landschap, wonen en werken) levert bovendien economisch draagvlak voor milieuwaarden waarop nu vaak roofbouw wordt gepleegd.

Glas- of spiegelland. Links en midden: Zonne-energie opgewekt in Spanje (Solucar, PS10 zonnestroom centrale 11MWe / 23 GWh/jaar). Voorbeeld van enkelvoudig ruimtegebruik voor duurzame energievoorziening. Het gebied heeft louter de functie van zonnecentrale. Rechts: Glastuinbouwkassen kunnen water zuiveren en zonlicht oogsten voor de buurt. Er komen meerdere functies op dezelfde vierkante meter. Lokaal MKB kan differentiëren door taken in de lokale nutsvoorziening op zich te nemen en tegelijk het eigen bedrijfsproces te verduurzamen. Met Solucar krijgt de grond dus louter een energiefunctie, terwijl bij Zonneterp nutsfuncties aan bestaand grondgebruik worden toegevoegd. Solucar past bij zelfstandige exploitatie door een energiebedrijf. Zonneterp past bij de lokale samenwerking rond Nieuwe Nuts.