Bewonersinitiatief

Laatst geactualiseerd in 2007

De afgelopen jaren zijn bewoners een belangrijke motor achter de nutsinnovatie gebleken. Dit is opvallend omdat bewoners normaliter niet betrokken zijn in de vormgeving van deze voorzieningen. Dat bewonersgroepen zich in sommige gevallen toch aandienen is wel goed te begrijpen. Zij zijn immers gebruiker van de voorzieningen en als zodanig het meest belanghebbend bij de systemen. Uiteindelijk dragen zij ook de lasten.

Figuur: Thema-wonen: Werving voor specifieke participerende doelgroep: De Hof van Heden Hoogvliet (project van Vestia Groep).

Bekende bewonersinitiatieven liggen in de sfeer van energie en water. Zoveel mogelijk maken zij gebruik van duurzame energiebronnen, bijvoorbeeld zon en grondwater. Ook wordt collectief voorzien in alternatieve waterinzamelstructuren, waarbij grijs water lokaal wordt gezuiverd. Collectieve toepassing van grijswater in de woning is nochtans verboden.

Tabel: Voorbeelden van Nederlandse bewonersinitiatieven die in de richting gaan van Nieuwe Nuts.

Sommige bewonersgroepen hebben belangrijk pionierswerk verricht voor de verduurzaming van nutssystemen. Zeker in de waterwereld (bronscheiding en decentrale zuivering) zijn hun initiatieven van betekenis. Geleidelijk aan groeit ook bij waterschappen de belangstelling voor decentrale sanitatie. Het meest vergaande experiment in Nederland vindt thans plaats in Sneek.

Nutsbedrijven en ontwikkelaars kunnen het pionierswerk van bewonerscollectieven naar een grotere schaal en hoger niveau tillen. Daardoor rijpen de technieken en komen ze voor grotere groepen beschikbaar. De woningcorporatie Vestia heeft zich hierin - in Nederland - onderscheiden. Zij realiseerde meerdere grootschalige woningbouwprojecten met vernieuwende energiesystemen. Er zijn meerdere beweegredenen voor corporaties om zich op dit terrein te begeven. Vestia zoekt mogelijkheden om woonlasten voor haar doelgroep te beheersen. Duurzame energie uit vrije energiebronnen kan daarbij helpen. Het vermogen van corporaties is maatschappelijk bestemd. Het rendement op geïnvesteerd vermogen kan ook in maatschappelijke doelen worden uitgedrukt. Los daarvan kan een duurzame houding ook strategische doelen dienen. Het maakt de corporatie een gewaardeerd partner voor gemeentes met een ambitieuze duurzaamheidsagenda.

In een volgende stap richting bewonersinitiatief wordt bij gebiedsontwikkeling aansluiting gezocht bij de wensen van bewoners. Door het ministerie (VROM) wordt dit vooral bekeken vanuit het ‘particulier opdrachtgeverschap’ ofwel de vrij uit te geven kavels. Vanuit de projectontwikkeling kan het ook worden gezien als bouwen in opdracht van bewonersgroepen (collectief opdrachtgeverschap).

Soms vindt de ontwikkeling ook op meer fluïde wijze in samenspraak met een speciale doelgroep plaats. Een bewonersgroep stuurt dan de ontwikkeling aan, of de ontwikkelaar consulteert een bewonersgroep voorafgaand en gedurende het ontwikkelproces. Meestal nemen bewonersgroepen hiertoe zelf het initiatief. In een enkel geval neemt de ontwikkelaar het initiatief om een bepaalde bewonersgroep te vormen. Recent voorbeeld is De Hof van Heden Hoogvliet, waar de corporatie Vestia in hoofdlijnen het thema heeft aangegeven. Vervolgens vormde zich een bewonersgroep rond dat thema. Vestia faciliteerde de groepsvorming en sloot een samenwerkingscontract met de bewonersvereniging. Deze vereniging draagt zelf zorg voor gemeenschappelijke elementen in haar leefomgeving zoals  uitgebreide groenvoorzieningen en een praathuis. Het collectieve element is voor Nieuwe Nuts belangrijk. Naarmate gemeenschappen solidair worden georganiseerd ontstaat extra draagvlak voor substantiële bewonersparticipatie in de nutsvoorzieningen.

Voorgestructureerde bewonersgemeenschappen zijn niet direct noodzakelijk voor Nieuwe Nuts. Ze kunnen er wel een extra impuls aan geven; de mensen komen dan af op het duurzame karakter van de Nieuwe Nutsvoorzieningen, staan er meer voor open, zijn van nature betrokken, wisselen onderling kennis uit en hebben er meer voor over. Voorziening in de essentiële stoffelijke behoeften is een natuurlijke drijfveer voor onderlinge samenwerking. Aldus gaan Nieuwe Nuts en sociale cohesie hand in hand.

Tabel: Vormen van bewonersparticipatie. De betrokkenheid van bewoners kan variëren van bewoners(groepen) die zelf initiatief nemen en zelf als ontwikkelaar optreden, tot bewonersgroepen die door gemeente of ontwikkelaar bijeen worden gebracht en als klankbord fungeren.  

Van bewoners kan een grote kracht uitgaan in de verduurzaming van nutsvoorzieningen. Door bewonersgroepen meer invloed te geven op de ontwikkeling van hun leefomgeving ontstaat ruimte voor maatwerk en creativiteit. Ook zal meer gelet worden op de woonkosten dan nu het geval is. Het betreft immers de eigen portemonnee. Keuzes worden zo bewust gemaakt. Het draagvlak voor bewonersparticipatie in Nieuwe Nutsvoorzieningen kan zo vanaf de grond worden opgebouwd. Institutionele partijen (ontwikkelaars, corporaties, gemeenten en waterschappen) krijgen bij deze processen een meer begeleidende en faciliterende rol. Inhoudelijke sturing komt gedeeltelijk te liggen bij de direct belanghebbenden. Zij gaan daarmee tevens commitment aan voor een meer actieve en bewuste betrokkenheid bij hun leefomgeving.