Industriële revolutie

Laatst geactualiseerd in 2007

Gustave Doré, ‘Over London by rail’, circa 1870. Geromantiseerd icoon van verstedelijking en industrialisatie.

Nieuwe Nuts past in een breder kader van maatschappelijke en technologische ontwikkelingen. Je kunt zeggen: het industriële tijdperk loopt op zijn eind. De bulktank wordt vervangen door een microreactor. Arbeid draait minder om spierkracht, en meer om handen die weten wat ze moeten doen. Slimmere technieken leveren comfortabelere systemen, die met minder verspilling hun werk kunnen doen. Woorden als  ‘cleantech’ raken in de mode. 

Scheiding van wonen en werken

De industriële revolutie bracht een scheiding tussen functies zoals wonen en werken. Machines werden te zwaar, te vuil en te groot voor de achtertuin. Ze moesten in ploegen worden bediend. Het werk werd op een fabriekslocatie bijeen gebracht en voor de werkers werden aparte woonlocaties ontwikkeld. Dit ging gepaard met een geweldige bevolkingstoename. In enkele generaties verschoof het zwaartepunt van maatschappelijk leven van een natuurlijke naar een stedelijke omgeving. Mensen bouwden niet meer zelf hun huizen; het werd voor hen gedaan. De maatschappelijke ruimte en de voorzieningen kwamen steeds verder van de mensen af te staan. Organisaties en systemen namen steeds meer uit handen. De band tussen de mens en zijn ecosysteem vervaagde. De band tussen mens en economie werd des te sterker. Grootschaligheid en planmatigheid namen de overhand. Het industriële apparaat consolideerde in standaardisatie en centralisatie. De industriële schaal regeert en die schaal betekent onder andere: zo groot als het maar kan zijn.    

De kenniseconomie

In de jaren zeventig van de vorige eeuw is een tegengestelde beweging op gang gekomen: miniaturisering. In de informatietechnologie heeft deze al een grote vlucht genomen. Belangrijk effect is dat computerkracht breed is gedistribueerd en aan allen - die ermee om weten te gaan - ter beschikking staat. De kenniseconomie doet zijn intrede. Kapitaal en arbeid boeten in aan belang, terwijl het belang van ‘kennis’ toeneemt. Kennis is deelbaar en zonder veel milieulast te verspreiden.  

Consolidatie en internationalisering

Desondanks is het industriële paradigma voortgeschreden. De jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw laten zich kenmerken door consolidatie en internationalisering. Hoewel de rol van kapitaal minder belangrijk werd voor uitvoering van de bedrijfsfuncties, is kapitaal wel de sturende factor in de organisatieontwikkeling. Veelal weet de macht van kapitaal zelfs de  economische macht en jurisdictie van nationale overheden te overvleugelen, wat op zich weer noopt tot internationalisering van beleid. De afstand tussen multinational en samenleving wordt groter. In termen van de nutsvoorziening: probleem en oplossing komen steeds verder uit elkaar te staan.(i) Mensen raken vervreemd van de vitale processen die hun leven ondersteunen. Toch wordt veelvuldig erkend dat juist grotere betrokkenheid van de direct belanghebbenden van beslissende invloed is op verduurzaming van nutsvoorzieningen. Het ligt dan ook voor de hand dat organisatievormen zullen ontstaan die beter passen bij de technologische mogelijkheden en maatschappelijke behoeften van deze tijd.