Nuttig landschap

Laatst geactualiseerd in 2007

Ook het landschap kan in de Nieuwe Nutsvoorziening worden betrokken. Het kan functies vervullen voor verwerking van reststromen en aanvoer van extra biomassa. Dat gaat goed samen met een recreatieve natuurlijke leefomgeving. Veel stromen uit de natuur zijn nu nog onbenut. Een voorbeeld zijn de waterplanten (aquatische biomassa).

Het wateroppervlak in Nederland zal de komende jaren groeien. Door bij gebiedsinrichting rekening te houden met de waterplantenoogst is jaarlijks potentieel 1,5 miljoen ton droge stof aan extra biomassa te winnen, goed voor een bijdrage aan de Nederlandse duurzame energievoorziening van 24 PJ. Waterschappen en natuurorganisaties worden daarmee een natuurlijke partner in de nutsvoorziening, en het landschap krijgt verzilverbare waarde. Een uitgekiend waterlandschap werkt waterzuiverend en -vitaliserend. De zuurstofhuishouding wordt op een natuurlijk peil gebracht, overtollige nutriënten worden omgezet in biomassa en het water wordt ontdaan van pathogenen.

Figuur 25. Voorbeelden van vers aangelegde Nieuwe Nutsnatuur. Linksboven: Rietmoeras ingezet voor nazuivering van RWZI-effluent in natuurgebied ‘De Matjens’. Rechtsboven: Verwijdering van stikstof en fosfor door helofyten in Het Pompveld. Bron (links- en rechtsboven): http://www.ecological-engineering.nl/. Linksonder: Zuiveringsfilter als onderdeel van een vijverpartij. Bron: http://www.pondlibrary.com/. Rechtsonder: Helofytenfilter in de ecologische woonwijk EVA-Lanxmeer te Culemborg. Bron: http://www.eva-lanxmeer.nl/.

Een functionele en organisatorische koppeling van Nieuwe Nuts en landschap geeft economisch draagvlak aan de groene en blauwe ruimte. Wel zal organisatorische en infrastructurele afstemming nodig zijn. Beheerregimes moeten op de nuttige functies zijn aangepast en gebieden moeten uitgekiend worden ontsloten, om de Nieuwe Nutsstromen rendabel op gang te brengen.

Ook de aard van het landschap en de vegetatie kunnen op de Nieuwe Nutsfuncties worden afgestemd. Afhankelijk van de lokale behoeften kunnen specifieke planten worden gekozen. Zo kunnen helofyten worden ingezet voor aërobe waterzuivering. Een zeer veelzijdige kandidaat is hennep. Deze plant groeit snel en wortelt diep. Hij dooradert en schoont de bodem. Het vezelrijke materiaal is bruikbaar voor allerlei producten waaronder textiel, papier en bouwmateriaal. Hennep-olie is te verwerken tot hoogwaardige producten zoals voedsel en biologisch afbreekbare kunststoffen.

Figuur 26. De Australische wetenschapper Dr Keith Bolton doet onderzoek naar de inzetbaarheid van hennep voor bodem- en waterzuivering.

Bosbouw kan ook een rol vervullen. Een lokaal productiebos kan bijvoorbeeld voorzien in hoogwaardige warmte. Dit voor tapwater of piekmomenten in de stookvraag. Verwerking van biomassa kan op lokale schaal plaatsvinden. De verwerkingseenheden kunnen worden gedimensioneerd op het biomassa-aanbod in een bepaalde regio, in een straal van enkele kilometers.

Agrarische (rest-)stromen zoals stro, olifantsgras en koolzaadschroot zijn potentieel om te zetten in zwaardere brandstoffen. Dit gaat dan met decentrale units die deze lokale  reststromen omzetten in synthesegas of olie. Dergelijke installaties kunnen modulair worden opgezet op een schaal die voldoet aan de lokale omstandigheden van aanbod en vraag.

Tabel 8. Kansrijke reststromen voor productie van bio-olie.

Figuur 27. Enkele kansrijke (rest-)stromen uit het lokale landschap. Van links naar rechts: ronde strobalen, olifantsgras en koolzaadteelt.

Natuur, groenvoorziening en waterberging hebben in de ruimtelijke ontwikkeling een speciale positie. Waterberging is nodig om voldoende zoetwater én droge voeten te houden, en voor natuur en groen kunnen compensatiemaatregelen gelden. Met Nieuwe Nuts kan de groen en blauwe omgeving extra functies krijgen. Functies waar bovendien substantiële vergoeding tegenover staat. Zo ontstaat de notie van ‘Nieuwe Nutsnatuur’.

Ontwikkeling van Nieuwe Nutsnatuur is vooral een kwestie van gecoördineerde lokale samenwerking. Verschillende zaken moeten op elkaar worden afgestemd, zoals de gebiedsinrichting en het beheer. Extra voorzieningen kunnen nodig zijn om de Nieuwe Nutsfuncties van de groene en blauwe ruimte werkbaar en rendabel te maken. Onder omstandigheden kan de realisatie van Nieuwe Nutsnatuur in de grondexploitatie worden ingebracht.

Nieuwe Nuts werkt ook vitaliserend voor het platte land. Boeren hebben de sleutels tot duurzame nutsvoorzieningen in handen: land, mest en biomassa. Met Nieuwe Nutsvoorzieningen kunnen ze extra inkomstenbronnen aanboren. Dergelijke vitale activiteiten vormen een welkome trendbreuk met de huidige marginalisering van het boerenbedrijf.

Nieuwe Nuts stemt stedelijke en agrarische productieketens op elkaar af, met kostenverlagingen en verminderde milieubelasting tot gevolg. Ook de voedselproductie wordt onderdeel van deze samenhang. Met Nieuwe Nuts gaan ‘rood, blauw en groen’ een duurzame verbinding aan. Stad en land hebben wederzijds een vitaliserende werking op elkaar; er is geen reden om stad en land ruimtelijk strikt te blijven scheiden. Bij opheffing van die scheiding neemt de kwaliteit van de leefomgeving zelfs toe en kan de milieubelasting  verdwijnen. In plaats daarvan neemt de gebouwde omgeving een plaats in binnen de natuurlijke kringlopen, waaraan ook de lokale bedrijvigheid een actieve bijdrage levert.

Naarmate het Nieuwe Nutsdenken neerdaalt in een gemeenschap zullen zich telkens nieuwe mogelijkheden openen waardoor duurzame bronnen kunnen worden aangeboord,  en waardoor het lokaal beschikbare potentieel steeds efficiënter kan worden benut.
Is de weg van Nieuwe Nuts eenmaal ingeslagen dan kunnen rendementen nog ingrijpend omhoog. Technieken die vandaag worden gebruikt zijn morgen alweer verouderd. Door decentraal te gaan werken met kleinschaliger installaties met kortere economische levensduur, kan snel en flexibel op de technologische ontwikkeling worden ingespeeld.

Dit beeld is eenvoudig en hoopgevend. Het staat echter op gespannen voet met vrijwel alle patronen en uitgangspunten die de ruimtelijke sturing thans bepalen. Dat geeft te denken over de oorzaken van de huidige milieuproblematiek. Maar het geeft ook handvaten om de problemen daadwerkelijk en structureel aan te pakken. Andere uitgangspunten voor organisatie, zeggenschap en planning leggen daarbij de noodzakelijke basis. 

Figuur 28. Schematische weergave van volledige benutting van lokale organische reststromen. Het bioriool voorziet in af- en aanvoer van vergistbare reststromen. Niet-vergistbare stromen zoals stro en koolzaadschroot worden zover mogelijk in synthesegas en olie omgezet (SGOP, synthesegas- en olieproductie). Gesorteerde plastics kunnen ook voor verolieing in aanmerking komen. De reststromen voeden de combinatie van hete brandstofcel (SOFC) met gasturbine (zie hoofdstuk 8). De CO2 wordt toegepast in gesloten tuinbouwkassen.